Het Ecology Team van Tamera (Portugal) werkt sinds 2007 in samenwerking met de Oostenrijkse “rebel farmer” Sepp Holzer aan het ecologisch herstel van 150 hectare droog en uitgeput boerenland.

Door het aanleggen van natuurlijke dammen zijn er meren gevormd. Nu is er jaarrond volop fris, helder water, een groeiende voedselproductie, en herstel van een vruchtbare bodem en natuurlijke ecosystemen. Voorheen kom je maar een paar maanden per jaar groente telen, omdat de bodem op veel plaatsen tot op de ondergrond-laag geërodeerd was. Op de plaatsen in de valleien waar nog wel genoeg bodem was, was het in de zomer veel te droog, en in de winter juist te nat om de velden te kunnen bewerken.

Nadat in 2007 het eerste meer (of officieel: waterretentie-bekken) van één hectare was aangelegd in de voorheen kale, stoffige vallei, begon een radicale omslag in het lokale klimaat en ecosysteem van het gebied:

Al snel kwam er net onder de dam een bronnetje op, dat nu zorgt voor stromend water door de hele verdere stroomafwaartse beekloop, het hele jaar rond. Dit was in vroeger tijden ooit ook zo, maar door de vele bodemdegraderende praktijken van de afgelopen decennia, was de waterstroom het grootste deel van het jaar volledig opgedroogd.

Het water trekt een enorme diversiteit aan leven aan:

• In het water begonnen planten en vissen zich te vestigen. Door de natuurlijke vorming van het meer, met vlak- en diepzones, konden vele verschillende soorten een gunstig klimaat vinden om te overleven, voeding te vinden, en hun jongen beschermd op te laten groeien;

• Rondom de oevers zijn terrassen gevormd, waarop bloemen en groenten in polycultuur bedden geteeld worden. Ineens was er voldoende oppervlakte om op te telen, met een vrijwel constant waterpeil, en voldoende water om zonodig extra te irrigeren in de heetste maanden;
• Op de hellingen tussen de terrassen zijn meerlagige stroken aangelegd met fruitbomen, struiken, kruiden en klimmers. Naast de eenjarige teelten op de vlakke bedden, levert dit elk jaar een meer en meer rijke oogst aan vers fruit, keukenkruiden en geneeskruiden. Bovendien zorgen deze rijen voor schaduw en bescherming tegen uitdroging en hittestress voor de tussengelegen groenten.
• Waar water is, is ook wild leven. Insecten, vogels, reptielen en amfibieën, en langzaam maar zeker ook steeds meer zoogdieren: het voorheen uitgestorven landschap is nu weer een oase van leven.

Ook voor de menselijke bewoners en bezoekers van het gebied betekende het water een merkbaar verschil: het meer met gezond, levend, stromend water, en de tuinen en bomen langs de oevers, brachten verkoeling, nieuwe vitaliteit, een (plaatselijk) einde aan het stoffige zand, en toekomstpersectief: letterlijk en figuurlijk een verademing.

In de jaren daarop volgden nog vele kleinere en grotere meren. Nu is het één verbonden, decentraal water-retentie-landschap, dat meteen bovenaan de watershed begint, en zo de hele verdere waterstroom en grondwaterstand stabiliseert.

Dit artikel is geschreven door Malika Cieremans (CircleEcology). Van eind 2009 t/m 2014 woonde en werkte ze in Tamera. In samenwerking met Sepp Holzer, de lokale water- en landschapsingenieur Bernd Müller, en het Global Ecology Team, werkte ze aan het vertalen van de methodes naar de lokale omstandigheden van bodem, weer en klimaat in Zuid-Portugal. Aan het waterretentie-landschap werkte ze actief mee als assistent-ingenieur bij de aanleg van een meer: het inmeten, aansturen van het graafwerk en de opbouw van een natuurlijke dam, het omleggen van de openbare weg, en het aanleggen van de (bijna) horizontale terrassen voor gewasteelt. Na het grondwerk kwam het aanleggen van de polycultuur bedden, de aanplant van de fruitboom- en struiklaag, en het herbebossen van de heuvels.

Lees ook de andere artikelen in de serie over Tamera voor meer informatie over hoe het verder ging: de opbouw van de polycultuur groenteteelt, beheer en oogst van de fruitboom-, struik- en kruidenstroken op de hellingen, en het werken met buitenvarkens voor het verbeteren van de bodem en herstel van de vegetatie.